بررسی انتقادی اندیشه های شیعه شناسی فرهاد دفتری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه شهید مطهری

چکیده

دکتر فرهاد دفتری یکی از پژوهشگران عرصۀ شیعه‌پژوهی در غرب است که سال‌هاست دراین‌زمینه تألیفات فراوانی را به رشتۀ تحریر درآورده است. مشهورترین اثر وی کتاب تاریخ و عقاید اسماعیلیه است که مهم‌ترین نظریات خود را در این کتاب عرضه داشته است. نظریات و روش او در این کتاب با نقاط قوت و ضعفی همراه است. مهم‌ترین نقاط قوت اثر او تناسب در شکل و ساختار و استفاده از تاریخ تحلیلی در حوزۀ مطالعات اسلامی است که در نوع خود امری بدیع به‌حساب می‌آید. درعین‌حال، کتاب او هم از نظر روشی و هم از حیث محتوایی با نقدهایی همراه است. مهم‌ترین نقدهای روشی این کتاب تمرکز مطلق بر تاریخ‌نگری و منابع و متون غیر شیعی، توجه نکردن به مصادر شیعی و بهره‌گیری از پیش‌فرض‌های اثبات نشده است. از نظر محتوایی هم اعتقاد به تاریخ‌سازی شیعیان امامی، تنسیق برخی از عقاید اصیل شیعه توسط کیسانیه، تحلیل نادرست از زمان شکل‌گیری شیعه و نقش غلات در شکل‌گیری هویت متمایز شیعه، ازجمله مسائلی است که از نظر تاریخ قطعی و نیز احادیث شیعه ضعیف بوده و قابل نقد است.
روش کار در این اثر، بیان نقاط قوت و نیز نقد اندیشه‌های شیعه‌شناسی دکتر فرهاد دفتری است که براساس جمع‌آوری شواهد متعدد از کتاب مشهور او در این حوزه، یعنی تاریخ و عقاید اسماعیلیه، و تحلیل مختصر هریک و نتیجه‌گیری از آن‌ها بر دو مبنای روشی و محتوایی استوار است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Critical Study of Farhad Daftary's Shi’ah Thoughts

نویسنده [English]

  • Sayyid Rida Qaimi
Assistant Professor of Islamic Philosophy and Theology, Shahid Motahari University
چکیده [English]

Dr. Farhad Daftary is one of the researchers in the field of Shi’i studies in the West who has written many works in this field for many years. His most famous work is the book ‘The Ismailis: Their History and Doctrines’ which presented most of his important notions. His viewpoints and styles are accompanied by strong and weak points in this book. The most important vital points of his work are the appropriateness in form and structure, and the use of analytical history in the field of Islamic studies which is a novelty in its kind. At the same time, his book is critically acclaimed both in terms of method and content. The most important methodological critiques of this book are the absolute focus on historiography and non-Shiite sources and texts, the disregard for Shiite sources, and the use of unproven presuppositions. In terms of content, belief in the historiography of Imami Shi’ah, compilation of some original Shi’ah beliefs by Keysaniyah, incorrect analysis of the time of Shi’ah formation and the role of exaggerations in the formation of a distinct Shi’ah identity are among the issues that are weak in terms of definite history as well as Shi’ah hadiths and are criticizable. The style of work in this aspect is to express the vital points as well as criticizing Dr. Farhad's Shi’ah ideas based on gathering numerous evidences from his famous book in this field, namely ‘The Ismailis: Their History and Doctrines’, and a brief analysis of each and their conclusions based on the two platform of method and content.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shi’ah
  • Shi’ah scholars
  • Orientalists
  • Keysaniyeh
  • Farhad Daftary

مراجع

قرآن‌کریم، ترجمۀ آیت‌اللّه مکارم شیرازی.
ابن‌اثیر، عزالدین. اسد الغابه فی معرفه الصحابه، قاهره، چاپ محمد ابراهیم بنا و محمد احمد عاشور.
ابن‌اعثم الکوفى، أبومحمد أحمد (1411ق). کتاب الفتوح، به تحقیق على شیرى، بیروت، دارالأضواء.
ابن‌حزم، ابومحمد علی بن احمد (بی‌تا). المحلّی، به تحقیق احمد محمد شاکر، بیروت، دارالجلیل.
ابوحاتم رازى، احمد بن حمدان (1392ق). الزینة فی الکلمات الاسلامیة و العربیة، به تصحیح عبداللّه سلوم سامرایی، بغداد، دار الحریة.
احمد بن حنبل (1421ق / 2001م). مسند الإمام أحمد بن حنبل، المحقّق شعیب الأرنؤوط و عادل مرشد، بیروت، مؤسسة الرسالة.
امینی، عبدالحسین (۱۳۸۷ق / ۱۹۶۷م). الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، بیروت، دارالکتاب العربی.
بخاری جُعْفی، محمد بن اسماعیل (۱۴۰۱ق / ۱۹۸۱م). صحیح البخاری، استانبول، دارالطبا‌عة‌ العا‌مرة‌.
البغدادی، ابومنصور عبدالقاهر بن طاهر (1408ق). الفرق بین الفرق، بیروت، دارالجیل و دارالافاق.
تمیمی مغربی، نعمان بن محمد (1385ق). دعائم الاسلام، مصر، دارالمعارف.
چلونگر، محمدعلی (1390). «خاورشناسی به شیوۀ همدلانه»، ماهنامۀ سورۀ اندیشه، ش 54-55، آذر و دی، ص 301-305.
حاکم نیشابوری، محمد بن عبداللّه (بی‌تا). المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دارالمعرفه.
الحسینی الزبیدی، محمد مرتضی (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالفکر.
حلبی، علی بن ابراهیم (۱۳۲۰ق). السیرة الحلبیة، بیروت، چاپ افست.
رازی، فخرالدین محمد بن عمر (بی‌تا). التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
رازی، فخرالدین محمد بن عمر (1411ق). المحصل، قاهره، دار التراث.
زمخشری، ابوالقاسم محمد بن عمر (1412ق). ربیع الابرار و فصوص الاخبار، به تحقیق عبدالامیر مهنا، بیروت، مؤسسه أعلمی.
ساروخانی، باقر (1377). روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، تهران، پژوهشگاه‌ علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سبط ابن‌جوزی، یوسف بن حسام‌الدین (1401ق). تذکرةالخواص، بیروت، اهل البیت‰.
سید علوی، سیدابراهیم (1375). «کیسانیه، افسانه یا حقیقت؟! (1)»، فصلنامۀ کلام اسلامی، پاییز، ش 19، ص 54-66.
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر (1398ق). الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، قم، کتابخانۀ آیت‌اللّه مرعشی نجفی.
شمس‌الائمه سرخسی، محمد بن احمد (۱۴۰۶ق / ۱۹۸۶م). کتاب المبسوط، بیروت، چاپ محمدحسن شافعی.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم (1364). الملل و النحل، به تحقیق محمد بدران، قم، شریف رضی.
صدوق، محمد بن علی (1380). اعتقادات صدوق، ترجمۀ محمد حسنی قلعه کهنه، مشهد، آستان قدس رضوی.
ــــــــــــــــــــــ (1403ق / ۱۳۶۲). الخصال، قم، چاپ علی‌اکبر غفاری.
ــــــــــــــــــــــ (1413ق). الفقیه، قم، جامعۀ مدرسین.
صفری فروشانی، نعمت‌اللّه (1378). غالیان، مشهد، آستان قدس رضوی.
طوسی، محمد بن حسن (1390ق). الاستبصار، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
ــــــــــــــــــــــ (1365). التهذیب، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
ـــــــــــــــــــــ (1411ق). الغیبه، قم، مؤسسۀ معارف اسلامی.
عروسى حویزى، عبدعلى بن جمعه (1415ق). تفسیر نور الثقلین، به تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی، قم، اسماعیلیان.
عسقلانی، ابن‌حجر (1385ق). الصواعق المحرقه، مصر، مکتبة القاهرة.
ــــــــــــــــــ (1390ق). فتح الباری شرح صحیح البخاری، بیروت، دارالمعرفه.
دفتری، فرهاد (زمستان 1381). «عقاید و مطالعات اسماعیلی در گفتگو با فرهاد دفتری»، مصاحبه با مجلۀ هفت آسمان، س 4، ش 16، ص 11-46.
علی‌پور، محمدعلی (1384). «تاریخ، تعاریف و معانی»، فصلنامۀ حوزه و دانشگاه، س 11، ش 42، ص 9-34.
کردعلی، محمد (1983م). خطط الشام، دمشق، مکتبة النوری.
کشی، محمد بن عمر (1348). رجال کشی، مشهد، دانشگاه مشهد.
کلینی، محمد بن یعقوب (1365). الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمدباقر (1404ق). بحار‎الأنوار، بیروت، مؤسسۀ الوفاء.
مسعودی، أبوالحسن على بن الحسین (1409ق). مروج الذهب و معادن الجوهر، به تحقیق اسعد داغر، قم، دار الهجرة.
مفید، محمد بن نعمان (۱۴۱۳ق الف). اوائل المقالات، قم، المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
ــــــــــــــــــــ (۱۴۱۳ق ب). تصحیح اعتقادات الامامیه، به تصحیح حسین درگاهی، قم، المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
ملطی، ابن‌عبدالرحمن (۱۹۹۲م). التنبیه و الرد علی أهل الأهواء و البدع، القاهرة، مکتبة مدبوس.
المنقرى، نصر بن مزاحم (1382ق). وقعة صفین، به تحقیق عبدالسلام محمد هارون، القاهرة، المؤسسة العربیة الحدیثة، الطبعة الثانیة.
نوبختی، ابی‌محمد حسن بن موسی (بی‌تا). فرق الشیعه، قم، مکتبه الفقیه.
یعقوبی، احمد بن أبى‌یعقوب (بی‌تا). تاریخ الیعقوبى، بیروت، دار صادر.
Dakake ,Maria Massi, (2007) The Charismatic Community: Shi'ite Identity in Early Islam, New York, State University of New York Press.
Daftary, Farhad, (2007) The Isma'ilis; (Their History and Doctrines), Cambridge, Cambridge University, Press.
Kohlberg, Etan, (1987) Western Studies of Shia Islam, In Shi'ism, Resistance and Revolution, Martin Cramer (editor), Boulder, Westview Press.
Nasr Sayyed Hossein, (2002): The Heart of Islam - Enduring Values for Humanity, New York.
Amir-Moezzi, Mohammad Ali & Schmidtke, “Twelver-Shi'ite resources in Europe: (the Department of the University of Cologne, the fonds Henry Corbin and the Fonds Shaykhi at the Ecole Pratique des Hautes Etudes (EPHE), Paris. With a catalogue of the Fonds Shaykhi S., pp.74-77 (: Journal Asiatique, pp.73-122, 1997).
Watt, W. Montgomery, (2008) Shi'ism (Shi’ism under the Umayyads), New York, Routledge.
Madelung, W. (1988) Religious Trends in Early Islamic Iran, Chicago, The University of Chicago Press.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار