تبیین فرایند وحی قرآن بر رسول خدا (ص) در پرتو روایات امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار علوم قرآن و حدیث پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق (ع)

چکیده

فهم چگونگی وحی و ارتباط نبی با خدا از دغدغه‌های همیشگی دین‌پژوهان بوده است. ازطرفی، احادیث موجود در منابع نقلی، داده‌هایی هستند که به‌عنوان منبع معرفتی در تببین و شناخت مسائل دینی کاربرد به‌سزایی دارند. یکی از موارد کاربرد این منابع، مراحل و مراتب وحی آیات قرآن‌کریم بر رسول خدا… است. در نوشتار پیش‌رو، با روش توصیفی و تحلیلی، به بررسی روایات منابع حدیثی امامیه دربارۀ فرایند وحی به‌واسطۀ فرشته پرداخته شده است. با تبیین و تحلیل روایات به‌دست می‌آید که فرایند و مراحل وحی قرآن‌کریم، بیشتر مسیری با واسطه است و ابتدای آن از جانب خداست و به دنبال آن واسطان وحی قرار دارند و تا واپسین مرحلۀ آن، یعنی کتابت وحی، با املای جبرئیل از هرگونه دخالت بشری به دور است. ازجمله رهاوردهایی که با بررسی همه‌جانبه و رفع تعارضات و اختلافات تمام روایات دربارۀ فرایند وحی به‌دست آمد، آنکه این تنها جبرئیل نیست که واسط و حامل وحی است، بلکه واسطان دیگری پیش از ابلاغ وحی به او وجود داشته‌اند. جبرئیل تنها واپسین واسط وحی است و واسطان دیگر نیز در این فرایند نقش و تأثیر دارند که غالباً مغفول واقع می‌شوند و در این مقاله وجود آن‌ها اثبات و مراحل و مراتب آنان مشخص شده است؛ همچنین به مسائل دیگری دراین‌باره و پیرامون آن پاسخ داده شده است. فهم و اثبات این حقیقت، بیانگر وجود فرایندی مهم و حفاظت شده‌ است که مصونیت وحی را از هرگونه دخل و تصرف غیر بازمی‌دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining the process of revelation of the Qur'an to the Messenger of God in light of Imamiyah [Shi’ah] narrations

نویسنده [English]

  • Mahdi Khoshdooni
Assistant Professor of Quranic and Hadith Sciences, Imam Sadiq Research Institute
چکیده [English]

Understanding how the Prophet was inspired and communicated with God has always been a concern of theologians. On the other hand, the hadiths in the narrated sources are data that can be used as a source of knowledge in explaining and understanding religious issues. One of the applications of these sources is the stages and levels of revelation of the verses of the Holy Quran to the Messenger of God. In the present article, by means of descriptive and analytical methods, the narrations of Imami hadith sources about the process of revelation by the angel have been studied. By explaining and analyzing the narrations, it is obtained that the process and stages of the revelation of the Holy Qur'an are mostly mediated and its beginning is from God, followed by the mediator of revelation, and until its last stage, that is, the writing of the revelation with the spelling of Gabriel is far from any human intervention. One of the results obtained by comprehensively examining and resolving the contradictions and differences of all narrations about the process of revelation is that it is not only Gabriel who is the mediator and bearer of revelation, but other intermediaries existed before the revelation was delivered to him. Gabriel is only the last mediator of revelation, and other mediators also have a role and influence in this process which is often overlooked, and in this article, their existence is proven and their stages and levels are specified. Other questions about and around it have also been answered. Understanding and proving this fact indicates the existence of an important and protected process that prevents the immunity of revelation from any intrusion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Revelation process
  • Messenger of God
  • Angels
  • Gabriel
  • Israfil
قرآن‌‎کریم.
ابن‌أبی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین (1405ق). عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، قم، دار سید الشهداء للنشر.
ابن‌بابویه، محمد بن على (1414ق). إعتقادات الإمامیة (للصدوق)، قم، کنگرۀ شیخ صدوق.
ــــــــــــــــــــــ (1376). الأمالی (للصدوق)، تهران، کتابچى.
ــــــــــــــــــــــ (1398ق). التوحید (للصدوق)، قم، جامعةالمدرسین.
ــــــــــــــــــــــ (1406ق). ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم، دار الشریف الرضی للنشر.
ــــــــــــــــــــــ (1385ش / 1966م). علل‌الشرائع، قم، کتابفروشى داورى.
ــــــــــــــــــــــ (1378ق). عیون أخبار الرضا، تهران، جهان.
ــــــــــــــــــــــ (1403ق). معانی الأخبار، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
ابن‌جوزى ابوالفرج عبدالرحمن بن على (1422ق). زاد المسیر فى علم التفسیر، بیروت، دار الکتاب العربی.
باجی نصره، مینا شمخی (1395). «پدیدۀ وحی بر رسول خدا… در آینه روایات»، حدیث و اندیشه، ش 22، ص 115-138.
بحرانی، سیدهاشم (1416ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت.
حسینیان، حامد (1391). «ترجمان وحی» (بررسی نقش پیامبر در فرایند نزول وحی)، اندیشۀ نوین دینی، ش 31، ص 165-181.
خصیبى، حسین بن حمدان (1419ق). الهدایة الکبرى، بیروت، البلاغ.
سیوطى، جلال‌‎الدین (1404ق). الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم، کتابخانۀ آیت‌اللّه مرعشى نجفی.
صفار، محمد بن حسن (1404ق). بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد…، قم، مکتبة آیت‌اللّه المرعشی النجفی.
قمى، على بن ابراهیم (1404ق). تفسیر القمی، قم، دار الکتاب.
کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق (1429ق). الکافی، قم، دار الحدیث.
مازندرانى، محمد صالح بن احمد (1382ق). شرح الکافی ـ الأصول و الروضة، تهران، المکتبة الإسلامیة.
مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى (1403ق). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
معرفت، محمدهادی (1382). تاریخ قرآن، تهران، سمت.
مفید، محمد بن محمد (1413ق). الإختصاص، قم، الموتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید.
ـــــــــــــــــــــــ (1414ق). تصحیح اعتقادات الإمامیة، قم، کنگرۀ شیخ مفید.
نصیری، علی (1387). «بررسینقشجبرئیلدر فرایند وحی قرآنی»، قبسات، س 13، ش 48، تابستان، ص 43-64.